GENEL BİLGİ BURSA

Adını Marmara bölgemizde bulunan Bursa ilimizden alan bu güvercinler, yaygın olarak Bursa ili ve ona bağlı ilçelerde yetiştirilmektedir. Bu güvercinler, ülkemizde “Bursa” adı ile tanınmaktadırlar. “Bursa” adlandırması daha çok Bursa ili dışında kullanılan bir tanımlamadır. Bursa’nın içinde yerli halk tarafından “Oynar” ya da “Akkanat” adı ile, Trakya bölgesi ve Edirne civarında ise “Kesme” adı ile bilinirler. Dünyada ise “Bursa Roller”, “Bursa Tümmler”, “Rouleur de Bursa” adları ile tanınmaktadır.

Bursa makaracıları, ağırlıklı olarak Bursa merkezde yetiştirilirler. Bursa’ya bağlı İnegöl ilçesinde de yaygındırlar. Hatta İnegöllü kuşçular bu kuşların kendi yerel kuşları olduğunu belirtmekte iseler de bu doğru değildir. Bursa kuşunun İnegöl’e ilk gidişi, şu anda yaşamayan eski kuşçularımızdan “İnegöllü Selo” ve “camcı” lakabı ile tanılan eski iki  kuşçumuzun Bursa’dan götürmesi ile olmuştur. Bursa güvercinleri, Bursa ve İnegöl dışında, Bursa’ya bağlı Mustafakemalpaşa ilçesinde, Eskişehir’de, Afyon’da, İstanbul’da da bulunurlar. Ülke genelinde fazla yaygın oldukları söylenemez. Daha çok Marmara ve Ege bölgesinde, kısmen de Trakya tarafında bulundukları söylenebilir.

BURSA IRKININ TAHİHÇESİ
Bursa ırkının tarihinin oldukça eskilere ve Osmanlı toplumu dönemine dayandığı bir çok yetiştirici tarafından genel olarak kabul edilen bir görüştür. Bu konuda elimizde net bir belge olmamakla birlikte, bu güvercinlerin geçmişi Osmanlı devletinin kuruluş dönemleri ve Bursa’nın alınarak sürekli başkent haline geldiği 1335 yıllarına kadar gitmektedir. Bu dönemde yaptığı savaşlar ve kazandığı başarıları takiben Bursa’da vezirlik makamına kadar yükselen Kara Timurtaş Paşa tarafından, bu kuşların Bursa’ya getirildiği belirtilmektedir. Bu konudaki bilgiler eski kuşçuların sözlü anlatımlarına dayanmaktadır.

1387 yılında vezir olduğu bilinen Kara Timurtaş Paşa, Osmanlı Padişahı I. Murad döneminde (1362 – 1389) Rumeli ve balkanlarda bir çok savaşa katılmıştır. Bosna ve Arnavutluk üzerine seferler yapmıştır. 1389 yılında I. Kosova savaşına katılmıştır. Tahminen bu seferler sırasında Bursa güvercinlerini gittiği yerlerden getirmiş olmalıdır. Eğer bu bilgiler doğru ise Bursa güvercinlerinin ülkemizde 600 yıldır yetiştirildiklerini söyleyebiliriz.

GÜNÜMÜZ “BURSA” YETİŞTİRİCİLERİ
Bursa’da eski ailelerin bu kuşları babadan oğula devrederek ırkı uzun bir süredir korudukları bir gerçektir. Bugün 50 – 60 yıl öncesinden gelen damarı hala devam ettiren kuşçularımız çok azalmış durumdadır. Söylenene göre Bursa’da eski Bursa kuşunun örneklerini görebileceğimiz iki kişi kalmıştır. Bunlardan biri İsmail beydir. Bursa gezim sırasında kendisini bulup görüşme imkanım oldu. Bu aileler kuşlarını gerçekten de çok iyi korumaktadırlar. Öyle ki kimseye kuş satmadan, araya yabancı kan katmadan ve hatta kimseye kuşlarını göstermeden bu uğraşı sürdürmektedirler. Bunun yanı sıra üzülerek belirmeliyim ki kuşlarını hiç uçurmaksızın yetiştirmektedirler. Çünkü uçması durumunda damarı yitirme riski bulunmaktadır. Bu kuşçular için alım satım ve para önemli değildir. İstediğiniz kadar çok para teklif edin kuşlarından bir çift alamazsınız. İsmail beyi ziyaretim sırasında kendisinden Bursa ırkı ile ilgili çeşitli bilgiler aldım. Doğrusunu söylemek gerekirse kendisi bana bir çift hediye edebileceğini söylediğinde epeyce duygulandım. Bursa güvercini yetiştiren eski yetiştiricilerin çoğu bu kuşlar hakkında bilgi vermekten bile kaçınıyorlar. Kendileri bir çok kuşu beğenmeyip bunlar kırma, bozuk derken, peki orijinali nasıl olmalı?  diye sorduğunuzda ise, doğru dürüst bir açıklama alamıyorsunuz.

Eski kuşçular, bugün örneklerini gördüğümüz kuşların son 40 yılın üretimi olduğu ve artık ırkın özgün yapısını tamamen yitirildiği belirtmektedirler. Bursa oynarının bütün güzellikleri kaybolduğu için kuşçuluğu bıraktığını söyleyen eski yetiştiricimizden Hasan Güler, eski Bursa oynarlarının belirgin özelliklerini kendi ifadeleri ile şöyle anlatıyor.            “ Bizim gözümüze hoş gelen kuşlar, koca zikirli tabiri ile adlandırdığımız Bursa oynarı dışında, cicili yani İsmail bey de gördüğünüz ve İnegöl’lü kuşçu arkadaşların sahiplendiği kuşlar. Zikirliler diye adlandırdığımız kuşlar, akkanat akkuyruk olur. Gaga ve kafanın birleşim yeri içeriye doğru çukur olup burun delikleri şişkindir. Gaga ucunda tatlı zikir yani saka zikiri olur. Allah sizi inandırsın, göz çeperlerine baktığınız zaman göz bebeklerinin etrafı buğulu ve gül kurusunu andırır ve insana bakarken gözlerini kısar. Göz kapakları firil firil beyazımsı olur. Önden beyinli olması hiç önemli değil. Kafalar yuvarlak ve albenilidir. Göğüsü arkaya doğru tuttuğunuzda balerin gibi ince olmalıdır. Tüyler bir ince kadife kumaş gibi ellerinde kaymalıdır. ”

Bu anlatımdan etkilenmemek mümkün değil sanırım. Eski Bursa güvercinlerini böyle tanımlayan eski kuşçular, bugünkü yeni Bursa güvercinlerini doğal olarak beğenmemekte ve kırma olarak nitelendirmektedirler. Kanımca Bursa güvercinlerinin standartlarının nasıl olması gerektiği konusundaki tartışmaların kaynak noktası burasıdır. Süregelen anlaşmazlık ve farklı yorumlar bu temelden kaynaklanmaktadır.

Örneğin, eski yetiştiriciler kanat ve kuyruk telekleri arasında görülen sazlara ( beyaz ya da siyah teleklere ) ya da önden beyinli denilen kafa şekline hiç önem vermezken, yeni yetiştiriciler ırka ilişkin eski özellikleri pek bilmediklerinden olsa gerek daha farklı özellikleri ön plana çıkartmaktadırlar. Yazımın ilerleyen bölümlerinde aktaracağım özellikler daha çok Bursa ırkının günümüzde aranan özelliklerini anlatmaktadır. 

BURSA IRKINDA UÇUŞ ÖZELLİKLERİ
Bursa güvercinleri, araştırmanın başında açıkladığımız makaracı ırkların uçuş özelliklerini aynen göstermektedir. Bursalar, çok hızlı ve seri uçuşlu kuşlardır. Havada manevra kabiliyetleri çok fazladır. Uçuşa geçeceği anda telaşlı bir tarz gösterirler. Havada kanat atışlarını makaslayarak yaparlar. Yani kanatlar yarım açılarak kırpık kırpık bir uçuş sergiler. Kanatlar uçarken geniş açı oluşturmaz, sadece arada bir kayık çeker gibi bir pozisyona geldiklerinde açı genişler ve hatta kanat sesi bile duyulabilir. Ancak kanat vuruşları serttir. Uçuş özelliklerini daha iyi sergileyebilmeleri açısından grup halinde uçurulan kuşlardır. En az 8 kuştan oluşan bir grup tercih edilmelidir. Bu sayı 20’ye ve daha fazlaya da çıkabilir. Kuşlar havada birbirlerini takip ederek uçmakla birlikte ayrı bir uçuş tarzları vardır. Dağınık uçmaları istenilen bir özelliktir. Grup uçanları tercih edilmezler. Oldukça yükselirler ve sineğe çıkarak uçarlar. Uçururken yanlarına refakatçi başka bir kuş vermek gerekmez.

Bursa güvercinleri uzun uçan kuşlardır. Ortalama 3 – 4 saat arası uçarlar. Bazıları ise 7 – 8 saat kadar uçmaktadır. Tabi ki uçuş süresi kuşa verilen eğitimle ve kuşun damarı ile yakından ilgilidir. İyi bir performans yakalayabilmeleri için yavru döneminden itibaren uçurularak alıştırılmaları ve belli bir uçuş eğitimi almaları gerekmektedir. Klasik uçuş tarzlarını yakalamaları bir yılı bulur. Bursa güvercinlerinde uzun uçma aranılan bir özellik olup kuşun değerini artırmaktadır. Özetle kuş ne kadar çok uçuyorsa o kadar değerli kabul edilmektedir.

Uçarken yerden verilecek pırıltılara, sesli komutlara ya da bayrak sallama gibi işaretlere karşı bir tepki vermezler. Bu bakımdan uçurulduktan sonra yerden yönetilebilmeleri mümkün değildir. Bu açıdan Bursa güvercinleri başka salmalara indirilemez. Uçtuktan sonra kendi kümesinden başka yere konma özelliği bulunmaz. Uçarken havada karşılaştıkları başka güvercin gruplarına hiç aldırış etmeksizin uçarlar bu bakımdan farklı kuşçular tarafından çekilebilmeleri mümkün değildir. Yere inişleri çok kolaydır. Kuş salması üzerinden birkaç kez geçtikten sonra ani bir dalışla kolayca konar. Bu bakımdan balkonlarda bile yetiştirilebilirler.

Bursa güvercinlerinin en karakteristik uçuş özellikleri makara yapmalarıdır. Makara yapan kuş, gruptan koparak aşağı doğru düşer. Bu düşüş sırasında  yaklaşık 10 kez havada takla atarak döner ve gene yaklaşık 30 metre kadar yükseklik kaybeder. Daha sonra makarayı bırakıp tekrar yükselir. Bu kuşu gruptan diğer kuşlar izler ve seyredene çok güzel görüntüler sunarlar. Belki de bu nedenle Bursalı eski yetiştiriciler, “Oynarın hası kalplerden siler pası” demişlerdir. Gerçekten de Bursa güvercinlerini havada makara yaparken seyretmek çok zevklidir.

Bursa ırkı havada makara hareketinin yanı sıra bazen de 45 derecelik bir açı ile ani dalışlar yapar. Bu dalış sırasında kanat çırparak hızla alçalır, sonra tekrar yükselir ve normal uçmaya devam eder. Makaslı bir biçimde hızlı alçalıp hızlı yükselme bu kuşlara özgüdür. Bu uçuş özellikleri Bursa kuşlarında aranılan özelliklerdir. Bu dalış hareketi ile sert ve hızlı uçmaları Bursa kuşlarının atmaca ve şahin saldırısı karşısında kendilerini koruyabilmelerini ve saldırıdan kaçabilmelerini sağlar. Ancak yüksek ve uzun uçmaları ise bu tür kuşların saldırıları için uygun ortam yaratır. Bazı Bursa güvercini yetiştiricileri makara yapma özelliğini dikkate almama eğilimindedirler. Makara ve dalma özelliğinden çok kuşun uçma süresi ile ilgilenirler. Hatta makara yapan kuşlara iyi gözle bakmazlar. Onlara göre iyi bir Bursa kuşu makara yapmamalıdır. Bu görüşleri paylaştığımı söyleyemeyeceğim.

BURSA IRKINI BEKLEYEN TEHLİKELER
Ülkemizde performans güvercini yetiştiriciliğinde kanımca iki önemli hata yapılmaktadır. Ya performans tamamen abartılarak ön plana çıkartılmakta ve renk ile diğer fiziksel özelliklere hiç bakılmamaktadır. Ya da renk ve fiziksel özellikler abartılmakta, performansa hiç bakılmamaktadır. Her iki eğilimde yanlıştır. Performans kuşlarında doğal alarak performans ön planda olmalıdır. Ancak renk ve fiziki özellikler de hiçbir zaman göz ardı edilmemelidir.

Bursa güvercinlerinin bir performans kuşu olduğu açıktır. Ancak son yıllarda bu kuşlar tamamen kostümlerine bakılarak değerlendirilmeye başlamışlardır. Bu durum uçuş özelliklerinin giderek körelmesine yol açmaktadır. Bursa kuşları artık eskisi gibi uzun uçan özelliklerini yitirmeye başlamışlardır. Aynı olay makara yapma konusunda da kendini göstermektedir. Makara yapma özelliği Bursa güvercinlerinin genlerinde bulunan, bu kuşa karakterini veren bir özelliktir. Bizlerin yetiştirici olarak bunu bozmaya ya da yok saymaya hakkımız olmadığı görüşündeyim. Bence iyi bir Bursa kuşu, iyi makara yapmak durumundadır. Bu özelliği köreltmeye çalışmanın hiçbir mantığı yoktur.

Bugün Bursa güvercini yetiştiren eski kuşçuların bir kısmı kuşlarını tamamen kapalı ortamda ve uçurmadan yetiştirmektedirler. Çalınır ya da başkasının eline geçer gibi nedenler, kuşları uçurmamanın gerekçesi olmamalıdırlar. Kuşlarımızı uçurmayı bırakınca ister istemez kostüm ön plana çıkmaya başlamaktadır. Bir performans kuşu için kostümün ön plana çıkması o ırkın yok olmaya başlaması anlamına gelmektedir. Bursa güvercinlerinin bugün karşılaştığı en önemli tehlike bence budur.

Bunun yanı sıra Bursa güvercinleri, son yıllarda özellikle Balkan kökenli bazı makaracı ırklarla kırılmaya başlamıştır. Bulgaristan kökenli çift tepeli Filibe ırkı ve gene tepeli Trakya makaracıları (Rumeli taklacısı) ile sözüm ona ırkın ıslahı için yapılan eşleştirmeler, zaman içinde Bursa ve Trakya ırkımızın da bozulmasını getirecektir. Bursa ırkına tepelilik özelliği kazandırmayı hedeflediğini düşündüğüm bu tür eşleştirmeler, hep kostümün ön plana çıkartılmasının doğal sonuçlarıdırlar.

BURSA GÜVERCİNLERİNDE ARANAN ÖZELLİKLER
Bursa güvercini alırken uçuş özelliklerinin yanı sıra bakmamız gereken bazı renksel ve fiziksel özellikler de bulunmaktadır. Bu özelliklerin neler olduğu ya da olması gerektiği konusunda eski ve yeni yetiştiricilerimizin farklı görüşleri bulunmaktadır. Bölgesel olarak da farklı yaklaşımlar söz konusu olabilir. Bursalı eski kuşçular Bursa ırkının eski özelliklerini yitirdiğini belirtmektedirler. Bugün bulunan kuşları ise kırma olarak görmektedirler. Ben bugün bulunan kuşların kendimce tespit edebildiğim bazı özelliklerini aktarmaya çalışacağım.

Vücut yapısı : Bursa güvercinlerinde vücut yapısı orta irilikte, dik duruşlu olmalı ve vücut üçken bir görünüm sunmalıdır. Kanatlar kuyruk üzerinde taşınmalıdır. Kuşa önden baktığımızda geniş ve dışa çıkık bir göğüs ve geriye doğru daralan şekilde üçgeni andıran bir vücut yapısı olmalıdır. Buna bağlı olarak kuşun bel kısmı ince olmalı, boyun ise kısa olmalıdır. Aynı şekilde ayaklarda fazla uzun olmamalıdır. Bursa güvercinlerinde kanatlar vücuda orantılı olarak normal uzunluktadır.  

Kafa şekli : En dikkat çekici yanları alın yapılarıdır. Burunun hemen üzerinden başlayan alın öne doğru hafif çıkık bir görünüm sunar. Bu şekil “önden beyinli” olarak adlandırılmaktadır. Alın burundan itibaren dışa doğru bir kavis yaparak yükselir. Kafa düzgün yuvarlak biçimli olup önden bakıldığında kestane gibi bir görüntü verir. Kuşa önden bakıldığında iki gözün tam orta yerinde dikine hafif bir çukurluk iki bombe oluşmasına neden olur. 

Gözler : Göz rengi “beyaz çakır” ya da  “inci göz” olarak adlandırılan şekilde çok açık olmalıdır, “yoğurt göz”de denilen tam beyaz göz, bu kuşlarda aranılan özelliktir. Bazı kuşlarda gözün içindeki beyazlık üzerinde kızıl bir ton bulunur. Bunlara “kızıl çakır” denilir,  bu renk Bursa kuşlarında tercih edilmez. Gözler biraz iri ve ağıza yakın olmalıdır. Göz çevresindeki etli yapı biraz belirgin ve kesinlikle beyaz olmalıdır. Sarı veya kırmızı göz çevresi kesinlikle kabul edilemez. Göz kapakları da beyaz olmalıdır. 

Gaga : Bursa güvercinlerinde gaga çok önemlidir. Gaga, kafa ve vücut büyüklüğüne göre biraz uzun ve kalındır. Bursalarda gaga ince olmamalıdır. Renk olarak “sedef gaga” denilen şekilde süt beyaz renkli olmak zorundadır. Bazı Bursa güvercinlerinde beyaz gaganın ucunda “zikir” olarak adlandırılan hafif siyah küçük bir bölüm bulunur. Siyah kanat akkuyruklarda zikir tercih nedenidir. Ancak yaşmaklılarda ve akkanat akkuyruklarda zikirli gaga yapısı kesinlikle istenmeyen bir durumdur. 

Renk : Bursa güvercinlerinde iki renk tüy vardır siyah ve beyaz, bu renkler tam olmalıdır. Yani siyahlar tam siyah, beyazlar ise tam beyazdır. Ara tonlar ve alacalık bulunmaz. Bursa kuşunun siyahı, çok koyu ve çok parlaktır. Bu ton Bursa kuşuna özgü olmamakla birlikte, çok az güvercin ırkında bulunur.  Bursaların göğüsü “yeşil şallı” olarak adlandırılan şekilde yeşilimsi yanar dönerdir.  

Kuyruk kapakları : Bursa güvercinlerinde kuyruğu üsten ve alttan örten kuyruk kapak tüylerinin çok düzgün olması gerekmektedir. Kuyruk kapakları yay gibi düzgün bir şekilde gelmelidir. Ayrıca kuyruk alt ve üst kapaklarının renk olarak siyah olması gerekmektedir. Kuyruk altındaki ince kapak ise beyaz olmalıdır.  

Ayaklar : Ayaklarda bilekten aşağısı tüysüz olmalıdır. Bu güvercinler paçasızdır. Bilekten aşağıda bulunan her tüy paça olarak değerlendirilir ve kuşun değerini yitirmesine neden olur. Ayak renkleri dikkat çekici kırmızı tondadır. Ayak tırnakları bu güvercinlerde kesinlikle beyaz olmak zorundadır. 

Kuyruk telek sayısı : Bursa güvercinlerinde kuyruk telek sayısı 12 adettir. Daha fazlası standart dışıdır ve kabul edilemez.  Bursa güvercinlerinde kuyruk üstü yağ bezesi bulunur. Bursa ırkını yakın akrabası olan Mülakat ve Çakal ırkından ayıran en önemli özellik budur. Mülakat ve Çakal’da kuyruk telek sayısı 14 bazen de 16 olabilmektedir. Mülakat ve Çakal’da kuyruk üstü yağ bezesi bu nedenle bulunmamaktadır. 

Kırkanatlık : Bursa güvercinlerinde kırkanatlık durumu eski bazı yetiştiriciler tarafından önemli görülmemektedir. Gerek akkanatlarda görülen siyah kanat telekleri ile karakanatlarda görülen beyaz kanat teleklerinin ırkı bozmadığı düşünülmektedir. Gene aynı şekilde kuyruk teleklerindeki siyah tüyler ile kuşun vücudunun çeşitli yerlerinde ve özellikle de karın altı, kafa gibi yerlerinde görülen beyaz tüylerin ırkın yapısına uygun olduğu görüşü vardır. Bugün ise bir çok Bursa güvercini yetiştiricisi ise bu görüşü paylaşmamaktadır. Bu yetiştiriciler tam tersi görüştedirler. 

Karakter ve Irksal Özellikler : Bursa güvercinleri yetiştiricileri tarafından titizlikle korunduklarından farklı ırklarla kan karışımı yaşamamış bu açısından en temiz güvercinlerdir. Bursa ırkında aranılan özelliklerin başında kuşun damarının temiz olması gelmektedir. Bunun yanı sıra ele gelmemeleri, ürkek ve korkak davranışlara sahip olmaları istenen bir özelliktir.

İyi bir Bursa güvercininden beklenen diğer bir davranış şekli ise, yeni alınıp kümese koyulan bir kuşun, burayı benimser davranışlara girmesidir. Bursa güvercinleri alıştığı kümesten başka yere ilgi göstermezler. Bu açıdan yuvalarına çok bağlı kuşlardır. Ancak satıldığı yere çok çabuk alışma eğilimindedirler. Bu özellik makbul kabul edilmektedir. Hata bazı yetiştiriciler yeni geldiği kümesi hemen benimser davranışlara girmeyen, “ ayarlık çekmeyen” kuşları elden çıkarırlar.

BURSA GÜVERCİNLERİNDE RENK ÇEŞİTLERİ
Bursa güvercinlerinde başlıca renkler, Arap, Beyaz, Karakanat Akkuyruk, Akkanat Akkuyrukdur. 

ARAP : Adından da  anlaşıldığı gibi bütün vücudu siyah olan kuşlardır. Günümüzde sayıları hızla azalmıştır. Hatta kalmadığı bile söylenebilir. Kuyruk ve kanat teleklerindeki beyaz tüyler uygun karşılanmamalıdır. 

BEYAZ : Bütün vücudu beyaz olan kuşlardır. Sayıları hızla azaldığı için fazla rastlanmamaktadırlar. Kuyruk ve kanat teleklerindeki siyah tüyler uygun karşılanmamalıdır.

KARAKANAT AKKUYRUK : Sadece “Karakanat” adı ile de bilinir. Bütün vücut siyah olup yalnız kuyruk telekleri beyazdır. Kanat teleklerinde kırkanatlık durumu tercih edilmemelidir. Kuyruk teleklerinde ise siyah telek bulunmamalıdır. Kuyruk teleklerinin hepsi beyaz olmak durumundadır. Bunun dışında bütün vücuda siyah rengin hakim olması tercih nedenidir.

AKKANAT AKKUYRUK : Bu güvercinlerde, kanat telekleri ve kuyruk telekleri beyaz diğer yerler siyahtır. Güvercinlerde her iki kanatta 10 ar adet bulunan kanat teleklerinin, baştan 7 tanesinin beyaz olması aranılan bir özelliktir. 7 ye 7 biçimi en ideal olarak kabul edilmektedir. Beyaz olan kanat telekleri arasında siyah saz tercih edilmez. Akkanat Akkuyruklarda kuyruk teleklerinin de tamamı beyaz olmalıdır arada siyah saz uygun karşılanmaz.

Akkanat Akkuyruklarda, kafa üzerinde, göz altlarında ve gaga altında beyaz tüyler bulunabilir. Bu tüylerin olup olmamasına ve beyaz tüylerin bulundukları yere ve şekillerine bağlı olarak bu güvercinlere farklı adlar verilmektedir. Bu adlandırmalar şu şekildedir.

Karabaş : Bu güvercinlerde özellikle kafa tam siyah olmalıdır. Kafanın hiç bir yerinde beyaz tüy bulunmaz. Bunun yanı sıra vücudun diğer bölgelerinde özellikle de karın altında beyazlıklar olmaması tercih nedenidir.

Yaşmaklı : Karabaşın özelliklerine sahiptir. Ancak gaganın altında boyuna doğru uzanan sakal gibi bir beyazlık bulunur. Bu beyazlığın uzunluğuna ve şekline göre kuşlara değişik isimler verilir. En uzun beyazlığa sahip olanlar yaşmaklı olarak adlandırılır.

Muskalı : Muskalılarda gaga altındaki beyazlık fazla uzun değildir. Üçgen biçiminde küçük bir beyaz alan bulunur.

Noktalı : Noktalılarda gaga altındaki beyazlık çok azdır. Küçük lekeler halindedir.

Sürmeli : Güvercinin kafasında bulunan beyaz tüyler, gözlerinden başlayıp kulaklarına doğru uzanıyorsa buna sürmeli adı verilir. Bazı yetiştiriciler buna “çekmeli” demektedirler.

Kilitli : Sürmeli güvercinlerde gözlerden kulağa doğru uzayan beyaz alan eğer kesilmeden devam ediyor ve ensede birleşiyorsa buna kilitli denir. Bu kuşlarda gözden göze beyaz bir şerit vardır.

Abraş : Kafada bulunan beyazlık kuşun alnında ufak bir leke şeklindeyse buna abraş denilmektedir.

Akman : Bu güvercinlerde kafa kesme beyazdır. Aynı döneklerdeki gibi kafanın tümü kesme beyaz olursa buna akman adı verilmektedir.

ALIŞTIRILMASI VE BAKIMI
Bursa güvercinleri yuvasına çok bağlı kuşlardır. Bu bakımdan posta güvercinlerine benzerler. Bir kez alıştırıldıktan sonra mutlaka yuvasına geri gelirler. Bu açıdan çok sağlam ve güvenilir kuşlardır. 50 km. uzaklıktan bırakılan Bursa güvercinleri rahat bir şekilde yuvalarını bulabilmektedirler. Yuvasını kaybeden bir güvercinin 4 –5 gün sürekli yuvasını arayarak dolaştığı gözlenmiştir. Bütün bunlara karşın yeni geldiği yuvaya alışması zor değildir. Ancak gene de belli olmaz ilk yavrusunu verdikten sonra bile eski yuvasına geri giden kuşlar olmaktadır. Bu bakımdan Bursa kuşu aldıysanız bir süre uçurmayıp yuvaya alışmasını sağlamakta yarar vardır. Ancak bir kez alıştıktan sonra hiçbir sorun olmaz. Yeni yavrular uçuş eğitimi alırken çok çabuk alışırlar, bir kez uçurmak bile alışmaları için yeterli olabilmektedir.

Bursa güvercinlerinin bakımı kolaydır. Ülkemizde her bölgede rahatlıkla yetiştirilebilirler. Dayanıklı ve sağlam yapılı güvercinlerdir. Yavru bakımları mükemmeldir. Bu nedenle hiçbir üretim sorunu ile karşılaşmaksızın rahatça yetiştirilebilmeleri bir avantajdır.

 

ÇAKAL

Makaracı ırklarımızdan biri de Çakaldır. Ülkemizde “Çakal” adı ile bilinen bu güvercinler, dünya üzerinde “Çakal Roller”, “Cakal Roler”, “Rouleur de Cakal” gibi adlarla tanınmaktadır. Eski kuşçuların “Nalbant” da dedikleri bu kuşları, eski dönemlerde Bursa’da çoğunlukla atlara nal çakılması işinde çalışan esnaflar yetiştirirmiş. Nalbant adı buradan geliyor. Ancak günümüzde kullanılan ve bilinen bir isim değildir. Çakal adı, bu kuşların renk olarak çakal ( Canis aureus   ) benzemeleri nedeni ile bu kuşlara verilmiştir. Bu güvercinler gerçekten de kızılkahve ve pas rengi olurlar. Çakal adlandırması ülkemizde bu renge sahip diğer kuşlarda da örneğin kelebek ırkında da  kullanılmaktadır. Bu durum kısmen bir karışıklığa neden olmaktadır. Bunun yanı sıra genel olarak kuşçularımız arasında Çakal ırkını, Bursa ırkının bir renk tipi gibi algılama eğilimi yaygındır. Gerçekten de bu iki ırk birbirinin renk tipi olabilecek kadar benzerdirler.

Çakal ırkı günümüzde hızla azalmıştır. Ülkemizde yetiştirildiği bölgeler olan Marmara ve Trakya’da eskisi gibi fazla ilgi görmemesi sonucu giderek kaybolmaya yüz tutmuştur. Yurdumuzda bu bölgeler dışında zaten rastlanmadıklarını söyleyebiliriz. Bugün ne yazık ki korunması gereken ırklarımız arasına girmişlerdir.

Tekirdağ / Çorlu’dan Tayyar Başaran adlı yetiştiricimizin bu ırkı eskiden beri geliştirmeye çalıştığı bilinmektedir. Gene Edirne’den Metin Ayaz adlı yetiştiricimizin Çakal ırkı üzerine çalıştığı bilinmektedir. Performans ırlarımızdan biri olmasına karşın son dönemlerde daha çok renk ve şekline bakılarak alınıp satılmaya başlaması sonucu uçuş özellikleri gerilemiştir. Hatta Doç. Dr Türker Savaş, bugün bu kuşların neredeyse hiç uçmadıklarını belirtmektedir. Bu durum kuşkusuz yetiştiricilerin tutumu ile yakından ilgilidir.

Bu kuşların Ankara’daki tek yetiştiricisi olan Zeki Güleröz 1974 yılından beri aynı damarı koruyarak gelmektedir. Kendisinin kuşlarını uçarken seyrettim. Oldukça uzun uçtuklarına şahit oldum. Hatta geçenlerde ilginç bir olay yaşadık. Bursa ırkı ile birlikte akşamüzeri 17.00 de uçurduğumuz Çakallar, bir süre uçtuktan sonra nokta yüksekliğine çıktılar ve saat 20.00 gibi gözden kayboldular. Ancak dürbün ile izleyebiliyorduk. Saat 21.00 de hava karardı ve yaklaşık 20 kuşluk filo geri gelmedi. Kuşlar ertesi gün sabah havanın aydınlanması ile birlikte teker teker geri dönmüşler. Geceyi nerede nasıl geçirdiklerini bilmiyoruz. 

Çakal ırkının tarihi geçmişi ve özellikle de ne zamandır yetiştirildiği hakkında bir belgeye sahip değiliz. Bu konudaki bilgilerimiz eski kuşçuların söylediklerine dayanmaktadır. Söylenenlere göre bu güvercinler, Şehremini ve Kocamustafapaşa kuşları olarak da bilinmektedirler. Bu iki semt İstanbul Fatih’te birbirine komşudur. Bu kuşlar eskiden bu semtlerde yoğun olarak beslenirmiş. Eski adı Samatya olan Kocamustafapaşa semti İstanbul’da eskiden azınlıkların ve özellikle de Rumların yaygın olarak oturdukları bir semtti. Samatya adı Rumca olduğu için değiştirilerek sonradan Kocamustafapaşa adı koyulmuştur. Irkın kökeni ve ülkemize nereden geldiği konusunda kesin bir bilgi sahibi olmamakla birlikte, büyük bir olasılıkla Rumlar kanalı ile Balkan ülkelerinden ya da Avrupa’dan ülkemize gelmiş olabilir. Bu bilgiler ışığında Çakal ırkının yurdumuzda İstanbul kökenli olarak geliştiğini ve yayıldığını söyleyebiliriz.

Türk güvercin ırklarını tanıtan Almanca bir kaynakta da bu güvercinlerin 100 yıldır ülkemizde tanındığı belirtilmektedir. Çakal güvercinleri dış görünüş olarak Bursa ırkına çok benzerler. Gagaları Bursa güvercinlerine göre biraz daha kısa ve incedir. Ayaklarda paça bulunmaz. Ayakların dirsekten aşağısı tüysüz olur. Tepelilik özellikleri yoktur. Kanatlar kuyruk üzerinde taşınır. Gözler açık çakırdır. Göz çevresi halkası biraz belirgin ve açık renklidir. Vücut olarak büyüklükleri Bursa kuşları ile hemen hemen aynıdır.

Çakal ve Bursa arasındaki en belirgin fark, kuyruk telek sayısı ve kuyruk üstü yağ bezesi konusundadır. Çakallarda kuyruk telek sayısı 14 ve bazen de 16 olabilmektedir. Kuyruk üstü yağ bezeleri bulunmaz. Bursalar da ise telek sayısı 12 dir ve kuyruk üstü yağ bezesi bulunur. Kanatlarda ki beyaz teleklerde 7 ye 7 formu aranılan bir özelliktir. Kuyruk teleklerinde renkli tüy bulunmamalıdır. Kuyruğun alt ve üst kapakları düzgün biçimli ve renkli tüylerden oluşmalıdır. Kuşun renkli olan bölümlerinde ve özellikle karın altında ve kafa üzerinde beyaz tüyler olmamalıdır.

Bu güvercinlerin renk olarak sarı ve kırmızı olmak üzere iki tipi bulunmaktadır. Her tipin ise, akkuyruk ve akkanat akkuyruk olarak iki ayrı çeşidi vardır.

Sarı : Pas rengi olarak tanımlayabileceğimiz renkteki kuşlardır. Akkuyruk olanlarda kuyruk teleklerinin tamamı beyaz olur. Arada farklı renk tüy olmamalıdır. Akkuyruk akkanat olanlarında ise kuyrukla birlikte kanat telekleri de beyazdır. 7 ye 7 formu ideal kabul edilir. arada renkli telek bulunmamalıdır.

Kırmızı : Sarılara göre daha koyu tonlu olurlar. Kızıla yakın bir kırmızı renge sahiptirler. Akkuyruk olanlarda kuyruk teleklerinin tamamı beyaz olur. Arada farklı renk tüy olmamalıdır. Akkuyruk akkanat olanlarında ise kuyrukla birlikte kanat telekleri de beyazdır. 7 ye 7 formu ideal kabul edilir. arada renkli telek bulunmamalıdır.

Çakal ırkı uçuş özellikleri bakımından makaracı ırların bütün özelliklerine sahiptir. Son yıllardaki uçuş performansındaki gerilemeye karşın, aynı Bursa ırkı gibi uçar. Makara yapma ve uzun uçma özellikleri vardır. İyi bir Çakal 3 - 4 saatten aşağı uçmaz.